هوش مصنوعی یکی از شاخه‌های گسترده در علوم کامپیوتر است که با ساخت ماشین‌های هوشمندی که قادر به انجام وظایف مختلف هستند سروکار دارد. ماشین‌های ساخته شده با استفاده از این تکنولوژی وظایفی را انجام می‌دهند که معمولا نیازمند هوش انسانی هستند. به طور کلی هوش مصنوعی یا AI یک علم میان رشته‌ای به شمار میآید که با رویکردهای متعددی در ارتباط است. از جمله مهم‌ترین زیرشاخههای این علم میتوان به یادگیری ماشین و یادگیری عمیق اشاره کرد که امروزه در بسیاری از صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.
AI به ماشینها اجازه می‌دهد تا بتوانند توانایی‌های ذهن انسان را مدل‌سازی کرده و حتی آن را بهبود ببخشند. این علم امروزه در صنایع مختلفی کاربرد دارد که از جمله این صنایع میتوان به خودروهای خودران، دستیارهای هوشمند، کشاورزی و … اشاره کرد. به همین علت نیز امروزه صنایع مختلف سرمایه‌گذاری‌های کلانی را روی این بخش از صنعت انجام داده‌اند.
تاریخچه هوش مصنوعی
هوش مصنوعی امروزه واژه چندان جدیدی نیست و برای محققان نیز فناوری جدیدی به شمار نمی‌آید. این فناوری بسیار قدیمی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کنید. شاید برای شما جالب باشد که اولین بار واژه‌ای که با این علم در ارتباط باشد در یونان و مصر باستان با عنوان اسطوره‌های مردان مکانیکی مطرح شد. دوران بلوغ واژه AI به سال‌های 1943 تا 1952 باز می‌گردد. در سال 1943 بود که وارن مک کالوچ و والتر یک مدل از نورون‌های عصبی را ایجاد کردند که قادر به انجام وظایف ساده‌ای بودند. در سال 1949 دونالد هب قانون به‌روزرسانی را برای ارتقا قدرت نورون‌های حوزه هوش مصنوعی انجام دادند و در نهایت در سال 1950 بود که آلن تورینگ ماشین بسیار معروف ماشین‌های محاسباتی هوشمند را منتشر کرد که یک تست بسیار معروف را در آن ارائه می‌دهد.
تست تورینگ در واقع تستی بود که بررسی می‌کرد آیا رفتاری که یک ماشین از خود نشان می‌دهد به هوشمندی رفتار یک انسان هست یا خیر؟ از سال 1952 تا سال 1956 هوش مصنوعی مدرن روند پیشرفت خود را آغاز کرد. در سال 1955 بود که اولین برنامه رسمی هوش مصنوعی با عنوان نظریه‌پرداز منطقی منتشر شد که قادر بود 38 قضیه از 52 قضیه معروف ریاضیات را اثبات کند. پس از اختراع زبان‌های کامپیوتری و برنامه‌نویسی سطح بالا مانند لیسپ، فورتران و Cobol بود که اشتیاق برای توسعه هوش مصنوعی به میزان زیادی افزایش پیدا کرد.
از سال 1966 تا سال 1980 بود که الگوریتم‌های جدید حل مسائل ریاضی، ربات‌های انسان‌نمای هوشمند و سیستم‌های خبره طراحی شدند. سیستم‌های خبره سیستم‌هایی بودند که می‌توانستند بسیاری از وظایف تخصصی انسان‌ها مانند مکانیکی، نظارت روی سیستم‌های مختلف و … را انجام دهند. در سال 1997 بود که برای اولین بار یک سیستم مبتنی بر AI ساخته شد که قادر بود قهرمان شطرنج دنیا یعنی گری کاسپارف را شکست دهد. از سال 2006 رسما تکنولوژی AI وارد دنیای تجارت شد و شرکت‌هایی مانند فیس‌بوک، توییتر و نتفلیکس شروع به استفاده از این تکنولوژی در سیستم‌های خود کردند.
با گذر زمان علمی مانند یادگیری عمیق، کلان‌داده و مواردی از این قبیل وارد حوزه هوش مصنوعی شدند و رفته‌رفته این علم را به علم امروزی تبدیل کردند.
معرفی اجمالی انواع هوش مصنوعی
هوش مصنوعی دارای انواع مختلفی است که در این بخش قصد داریم کاربردی‌ترین انواع آن را معرفی کرده و توضیح کلی را درباره هریک از انواع آن در اختیار شما قرار دهیم.
- AI واکنشی: این نوع AI شامل ماشین‌هایی می‌شود که صرفا بر اساس داده‌های موجود و تنها با در نظر گرفته وضعیت فعلی کار می‌کنند. این ماشینها نمی‌توانند از داده‌ها برای ارزیابی اقدامات آینده خود استنتاج کنند. آن‌ها میتوانند طیف محدودی از وظایف از پیش تعیین شده انسانی را انجام دهند.
- AI با حافظه محدود: همان‌طور که از نامش پیداست نوعی ماشین است که دارای حافظه محدودی بوده و میتواند با مطالعه داده‌های گذشته از حافظه خود تصمیمات آگاهانه و بهبودیافته‌ای بگیرد. این نوع هوش مصنوعی دارای یک حافظه کوتاه‌مدت یا موقت است که میتواند برای ذخیره تجربیات گذشته و در نتیجه ارزیابی اقدامات آینده از آن استفاده کند.
- AI تئوری ذهن: نوع پیشرفته‌تری از این تکنولوژی است که گمان می‌رود نقش کلیدی در روان‌شناسی داشته باشد. این نوع AI عمدتا بر هوش هیجانی تمرکز می‌کند تا باورها و افکار انسانی را به شکل بهتری درک کند.
- AI خودآگاه: این نوع AI با توجه به شرایط فعلی کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد. منظور از این نوع ماشینها، ماشین‌هایی هستند که هوشیاری را از خودشان می‌گیرند و در واقع به‌نوعی خودآگاهی رسیده‌اند. با وجود این‌که در حال حاضر رسیدن به چنین ماشین‌هایی دور از ذهن است؛ ولی دستیابی به مرحله‌ای از ماشین‌های هوشمند همچنان یک گزینه روی میز برای افراد و شرکت‌های فعال در این حوزه است.
مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی
امروزه AI را میتوان در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار داد که از جمله مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
AI در صنعت کشاورزی
هوش مصنوعی یکی از تکنولوژیهایی است که امروزه به طور گسترده‌ای در صنعت کشاورزی استفاده می‌شود. با استفاده از هوش مصنوعی در کشاورزی میتوان موارد متعدد از جمله میزان رطوبت خاک، شرایط آب‌وهوایی، نحوه آبیاری بهینه محصولات، نحوه کاشت بهینه محصولات، برداشت محصولات و … را سنجید. کشاورزی هوشمند امروزه میتواند هم سودآوری بیشتری را برای کشاورزان داشته باشد و هم به آن‌ها در تولید محصولات باکیفیت‌تر کمک کند.
AI در پزشکی
نظارت هوشمند روی وضعیت بیماران در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی یکی از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در پزشکی است که میتواند روی کاهش هزینه‌های بیمارستانی، بهبود شرایط بیمارها، بررسی دقیق وضعیت بیماران و گزارش‌دهی مرتب و البته رسیدگی هرچه بهتر و ارائه کیفیت بالاتر در خدمات درمانی تاثیرگذار باشد. از طرف دیگر میتوان از AI به‌منظور مدیریت هرچه بهتر کادر درمان و نحوه عملکرد آن‌ها نیز استفاده کرد. بیمارستان‌های هوشمند میتوانند بهترین و باکیفیت‌ترین خدمات درمانی را با مناسب‌ترین هزینه ممکن به بیماران ارائه دهند.
AI در مدیریت
هوش مصنوعی در مدیریت نیز میتواند کاربردهای گسترده‌ای را به همراه داشته باشد. مدیریت یک کسب‌وکار یا سازمان همواره چالش‌های زیادی را ممکن است به همراه داشته باشد. مدیریت منابع، بررسی ورودی و خروجی کارکنان و کارمندان، بررسی عملکرد هریک از بخش‌های سازمان یا کسب‌وکار، بررسی وضعیت کاری و … همگی از جمله مواردی هستند که میتوانند به‌صورت کاملا هوشمند انجام شوند و نیازی به نیروی انسانی برای بررسی این موارد وجود ندارد. هوش مصنوعی (AI) میتواند در مدیریت سازمان‌ها به شما کمک کرده و باعث صرفه‌جویی در زمان شما شود.
AI در صنعت
هوش مصنوعی در صنعت میتواند نیز بسیار کمک‌کننده باشد. پردازش اطلاعاتی که در لحظه از تجهیزات و دستگاه‌های صنعتی و البته نیروهای کار دریافت می‌شود میتواند اطلاعات و بینش عمیقی را نسبت به نحوه عملکرد مجموعه در اختیار شما قرار دهد. از طرف دیگر بهینه‌سازی عملکرد نیروهای کار و دستگاه‌های صنعتی از دیگر کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت به شمار میآید. AI میتواند با پردازش داده‌ها میزان تولید صنایع مختلف را چندبرابر کرده و از طرفی کیفیت محصولات آن‌ها را نیز افزایش دهد. یک مزیت مهم دیگر AI این است که میتواند به کاهش هزینه‌های صنعتی نیز کمک شایانی کند.
AI در لجستیک
هوش مصنوعی در لجستیک امروزه از اهمیت زیادی برخوردار است و باید توجه ویژه‌ای به این بخش داشت. این تکنولوژی میتواند نحوه ورود و خروج مواد اولیه و محصولات تولیدی را مدیریت کند، میتواند در حمل‌ونقل و جابه‌جایی انواع محصولات کاربرد داشته باشد و از طرفی سایر سیستم‌های لجستیک را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد.
AI در معماری
یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی، در صنعت معماری می‌باشد. معماری پارامتریک یکی از انواع روش‌های معماری است که امروزه با استفاده از هوش مصنوعی امکان‌پذیر شده است. با استفاده از این تکنولوژی شما می‌توانید طراحی‌های معماری خلاقانه و بسیار پیشرفتهای داشته باشید. طراحی مولد یکی دیگر از تکنیک‌های معماری است که امروزه با استفاده از AI امکان‌پذیر شده است. از دیگر کاربردهای این تکنولوژی در صنعت معماری میتوان به مواردی مانند رند کردن پیشرفته طرح‌های معماری، برنامه‌ریزی با استفاده از ابزارهای هوشمند و … اشاره کرد.
AI در مخابرات
استفاده از هوش مصنوعی در صنعت مخابرات امکان دسترسی پرسرعت به اینترنت و فراهم‌کردن شرایط اولیه ارتباطات را در سیستم‌های مخابراتی فراهم کرده و این سیستم‌ها را به میزان زیادی بهینه‌سازی کند. صنعت ارتباط از راه دور دارای فرایندهای بسیار پیچیده‌ای است که هوش مصنوعی میتواند این فرایند را به بهترین شکل ممکن درک کرده و حتی اقدام به بهبود و بهینه‌سازی آن‌ها کند.
AI در صنعت نفت، گاز و انرژی
این صنایع جز صنایع پرخطر به شمار می‌آیند که فرایندهای میدانی آن‌ها پیچیدگی‌های زیادی دارد. هوش مصنوعی میتواند به کاهش هزینه‌های این صنایع کمک کرده و از بروز خطاهای انسانی در آن‌ها جلوگیری کند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای AI در این صنایع نگهداری و شناسایی نیازهای تعمیر تجهیزاتی است که در این صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرند.
AI در سیستم‌های هواپیمایی
AI میتواند با تهیه‌کردن نقشه‌های هوایی و بهینه‌سازی مسیرهای هوایی که وجود دارند بهینه‌سازی زیادی را برای این صنعت به همراه داشته باشد. از جمله مهم‌ترین کاربردهای این تکنولوژی در صنعت هواپیمایی میتوان به پیش‌بینی تقاضای مسیرهای مختلف در بازه‌های زمانی متفاوت اشاره کرد.
AI در آموزش
استفاده از هوش مصنوعی در حوزه آموزش میتواند روند نمره‌دهی به دانش‌آموزان و دانشجویان را خودکار کرده و زمان بیشتری را در اختیار معلمان قرار دهد. این تکنولوژی میتواند به‌صورت کاملا خودکار دانش‌آموزان را ارزیابی کرده و با نیازهای آن‌ها سازگار شود. از طرف دیگر میتواند به آن‌ها کمک کند تا سریع‌تر و بهتر دروسشان را مطالعه کنند. با کمک این تکنولوژی معلمان میتوانند پشتیبانی بهتری از دانش‌آموزان و دانشجویان خود داشته باشند و مطمئن شوند که آن‌ها در مسیر مطالعاتی خود باقی مانده‌اند.
AI در امور مالی
هوش مصنوعی در بسیاری از پروژه‌های مالی وارد شده و تاثیر زیادی روی روند عملکرد موسسات مالی داشته است. این برنامه‌ها میتوانند داده‌های شخصی را جمع‌آوری کرده و مشاوره‌های مالی را به بهترین شکل ممکن در اختیار دانشجویان قرار دهند. از طرف دیگر میتوان از برنامه‌های مشابه برای فرایند خرید خانه نیز استفاده کرد. شاید برای شما جالب باشد که بدانید امروزه برنامه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی تعداد زیادی از معاملات وال‌استریت را نیز انجام می‌دهند.
AI در انبارداری
یکی از کاربردهای با اهمیت هوش مصنوعی استفاده از آن در سیستم‌های انبارداری است. انبارهای هوشمند انبارهایی است که میتوانند ورود و خروج انواع محصولات به داخل انبار را مدیریت کرده و نیازی به نیروی انسانی برای بررسی وضعیت محصولات ندارند. دسترسی به محصولات مختلف در داخل این انبارها بسیار ساده و راحت است و در صورت کمبود هرگونه محصولی نیز در کمترین زمان ممکن اطلاع‌رسانی انجام می‌شود.
AI در بانکداری
امروزه بانک‌ها به‌صورت گسترده‌ای از چت‌بات‌ها استفاده می‌کنند تا مشتریان و کاربران خود را نسبت به خدمات و پیشنهادات خود آگاه کرده و تراکنش‌هایی را برای آن‌ها انجام دهند که نیازی به دخالت انسانی ندارند. دستیارهای مجازی مبتنی بر هوش مصنوعی برای بهبود عملکرد و کاهش هزینه‌های سیستم‌های بانکداری استفاده می‌شوند. از طرف دیگر سازمان‌های بانکی از این تکنولوژی به‌منظور بهبود تصمیم‌گیری‌های خود برای ارائه وام‌ها و تعیین محدودیت اعتباری و البته شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری نیز استفاده می‌کنند.
AI در امنیت
هوش مصنوعی یکی از تکنولوژیهایی است که امروزه به طور گسترده‌ای در حوزه امنیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. سازمان‌ها میتوانند از یادگیری ماشین در نرم‌افزارهای مدیریتی و امنیتی خود استفاده کرده و به این ترتیب ناهنجاری‌ها و فعالیت‌های مشکوکی که نشان‌دهنده یک تهدید هستند را شناسایی کنند. با استفاده از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و استفاده از یک منطق تعیین شده برای شناسایی شباهت‌ها میتوان کدهای مخرب را در داخل حجم بالایی از کدها شناسایی کرد. AI همچنین میتواند هشدارهای مربوط به حملات جدید و در حال ظهور را نیز ارائه دهد که سرعت ارائه این اطلاعات بسیار بالاتر از سرعت نیروهای انسانی است.
هوش مصنوعی در ایران
با وجود پرطرفدار بودن این تکنولوژی در ایران هنوز چندان جایگاه بالایی برای این علم و تکنولوژی در نظر گرفته نشده است. امروزه بیش از 25 شرکت مختلف در ایران در حوزه AI فعالیت دارند و خدمات خود را در زمینه‌های مختلف به مشتریان ارائه می‌دهند. با این وجود شرکت‌ها، سازمان‌ها و موسسات مختلف معمولا نیازی به استفاده از این تکنولوژی نمی‌بینند. عدم آگاهی درباره قدرت و جذابیت‌های AI یکی از مهم‌ترین عواملی است که روی این موضوع تاثیرگذار است.
امروزه با توجه به گسترش رشته هوش مصنوعی در دانشگاه‌های ایران شاهد آن بوده‌ایم که دانشجویان زیادی وارد این حوزه شده و مطالعات خود را آغاز کرده‌اند. حضور نیروهای جوان در این حوزه امیدبخش این است که در آینده کسبوکارها و سازمان‌ها به سمت استفاده از این تکنولوژی و بهره‌بردن از مزایای آن روی بیاورند. با توجه به این‌که در حال حاضر در ایران سازمان‌ها و کسب‌وکارهای زیادی نیستند که از این تکنولوژی استفاده می‌کنند فرصت‌های بسیار جذابی پیش روی موسسات و سازمان‌های مختلف وجود دارد تا بتوانند با استفاده درست از این تکنولوژی از رقبای خود پیشی بگیرند.
مهم‌ترین خطرات هوش مصنوعی
خطرات هوش مصنوعی (AI) در کنار تمامی مزایا و فواید آن قابل توجه است. ساخت سلاح‌های خودکار که میتواند برای کشتن افراد برنامه‌ریزی شود یکی از مهم‌ترین خطرات آن است. دولت‌ها میتوانند از چنین سلاح‌هایی سواستفاده‌های زیادی کنند. دستکاری داده‌های اجتماعی از دیگر خطرات این تکنولوژی است که میتواند اطلاعات بسیار زیادی را درباره افراد در سراسر دنیا و علایق آن‌ها منتشر کند. تجاوز به حریم خصوصی نیز در کنار همین خطرات قرار می‌گیرد. AI میتواند با استفاده از داده‌های شبکه‌های اجتماعی به طور کامل حریم خصوصی کاربران این شبکه‌ها را تهدید کند.
مزایا و فواید هوش مصنوعی
از جمله مهم‌ترین فواید هوش مصنوعی نیز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- میتواند زمان صرف شده برای انجام وظایف مختلف را کاهش دهد که این کار از طریق انجام چند کار به‌صورت هم‌زمان و تقسیم منابع صورت می‌گیرد.
- میتواند وظایفی بسیار پیچیده را بدون هزینه قابل‌توجهی انجام دهد و دقت بالایی را نیز به شما ارائه دهد.
- AI میتواند بدون وقفه کار کند و خراب نمی‌شود و البته نیازی به استراحت‌کردن نیز نخواهد داشت.
- میتواند توانایی‌های متفاوتی را به شما ارائه دهد و توانایی‌های افراد را نیز به میزان زیادی بهینه‌سازی کند.
- این فناوری دارای کاربردهای زیادی است و میتواند در بسیاری از صنایع مختلف مورد استفاده قرار بگیرد بدون این‌که محدودیتی را به وجود بیاورد.
- AI میتواند با سریع‌تر و هوشمندانه‌تر کردن فرایندها، تصمیم‌گیری را تسهیل کند.
آینده تکنولوژی هوش مصنوعی
زمانی که هزینه‌های محاسباتی و زیرساخت‌های داده‌های فنی که در پشت این تکنولوژی موردنیاز هستند را در نظر می‌گیرید مشاهده خواهیم کرد که اجرای این تکنولوژی میتواند یک تجارت پیچیده و پرهزینه باشد. خوشبختانه با پیشرفتهای عظیمی که در زمینه فناوری‌های محاسباتی صورت گرفته میتوان انتظار داشت که در آینده‌ای نزدیک استفاده از این فناوری‌ها هزینه کمتری به همراه داشته باشد و در نتیجه امکان استفاده از هوش مصنوعی به شکل بهتری در صنایع و دنیای تجارت فراهم می‌شود. مطابق با نظری که کارشناسان این حوزه دارند میتوان انتظار داشت که در چند سال آینده AI وارد تمامی حوزه‌های صنعتی شده و آن‌ها را تحت تاثیر خود قرار داده باشد.
البته نباید فراموش کرد که در کنار تمامی کاربردهای مهمی که این تکنولوژی میتواند در آینده داشته باشد خطرات آن هم باید در نظر گرفته شود. امروزه شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که در این حوزه فعالیت دارند تلاش می‌کنند تا بتوانند کنترل این تکنولوژی را در دست بگیرند تا از بروز مشکلات و خطرات آینده آن جلوگیری کرده باشند.
استفاده از AI به‌عنوان یک سرویس
از آنجایی‌که امروزه هزینه‌های مربوط به سخت‌افزار، نرم‌افزار و بسیاری از هزینه‌های دیگری که ممکن است برای هوش مصنوعی نیاز باشد گران‌قیمت است بسیاری از افراد علاقه‌مند هستند تا سرویس‌ها و خدمات موردنیاز خود در زمینه AI را به‌صورت سرویس دریافت کنند. در واقع آن‌ها به دنبال این هستند تا از یک پلتفرم به‌عنوان سرویس یا AIaaS استفاده کنند. چنین پلتفرم‌هایی به سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف اجازه می‌دهد تا بتوانند اهداف تجاری مختلف را آزمایش کرده و از این پلتفرم چندین نمونه‌برداری مختلف انجام دهند.
هوش مصنوعی چه تاثیری روی مشاغل دارد؟
یکی از مسائل بسیار مهمی که درباره هوش مصنوعی مطرح می‌شود این است که این تکنولوژی چگونه روی مشاغل و جایگاه‌های شغلی افراد تاثیر می‌گذارد؟ با توجه به این‌که بسیاری از صنایع امروزه به دنبال خودکارسازی مشاغل خاص از طریق استفاده از ماشینآلات هوشمند هستند این نگرانی برای بسیاری از نیروهای کار به وجود آمده که ممکن است از موقعیت شغلی خود رانده شوند. در خصوص این موضوع باید به این نکته دقت داشت که پیشرفت تکنولوژی همواره چنین تفکری را در ذهن افراد به وجود آورده؛ ولی در آینده ثابت شده است که موقعیت‌های شغلی جدیدی به وجود آمده و افراد از کار خود بیکار نمی‌شوند.
پرسش‌و‌پاسخ
آیا هوش مصنوعی میتواند باعث ارتقا کیفیت محصولات در صنعت تولید شود؟
بله هوش مصنوعی یکی از تکنولوژیهایی است که میتواند دقت عملیات مختلف در صنعت تولید را ارتقا داده و ازاینجهت به طور مستقیم روی کیفیت محصولات تولید شده در این صنعت نیز تاثیرگذار باشد.
آیا یادگیری ماشین همان هوش مصنوعی است؟
خیر یادگیری ماشین یکی از زیرشاخههای علم هوش مصنوعی به شمار میآید که مربوط به یاددادن درک انسانی به ماشینآلات است. این نوع ماشینها میتوانند بسیاری از عملیات مختلف را بهراحتی مانند انسان و حتی در مواقعی با دقتی بالاتر از انجام دهند.
آیا هوش مصنوعی میتواند به رشد و افزایش درآمد کسبوکارها نیز کمک کند؟
بله با کمک اطلاعات و بینش بهدستآمده از طریق هوش مصنوعی میتوان نیازهای مشتریان را به شکل بهتری شناسایی کرد و از فرصتهایی که در این زمینه به وجود میآید برای افزایش درآمد کسبوکارها استفاده کرد.
خلاصه مطلب
هوش مصنوعی به زبان ساده یک تکنولوژی بسیار پرکاربرد است که به شبیه‌سازی ذهن انسان و انجام وظایف مانند یک نیروی انسانی می‌پردازد. هوش مصنوعی (AI) امروزه میتواند در صنایع مختلف کاربردهای زیادی داشته باشد که از جمله این کاربردها میتوان به صنعت کشاورزی، تولید، لجستیک و پزشکی اشاره کرد. ازآنجایی‌که این تکنولوژی خستگی‌ناپذیر است و میتواند بدون وقفه کار کند استفاده از آن در صنایع مختلف میتواند از نظر میزان بهره‌وری و بازدهی مزایای زیادی به همراه داشته باشد.
منابع: